Sander Kooistra

De beste Nederlandse schrijver van korte verhalen zal nooit een AKO Literatuurprijs krijgen, of een Gouden Uil. Hij schrijft namelijk niet in het Nederlands. Michel Faber is de naam, geboren in Den Haag, opgegroeid in Australië, en op dit moment de belangrijkste schrijver van Schotland. Zijn boeken moeten vertaald worden, ze belanden in de Maelstroom aan vertaalde literatuur die de markt overspoelt, en krijgen hier niet de aandacht die ze verdienen.

Waarom zou de liefhebber van korte verhalen Michel Faber moeten lezen? Omdat hij iets doet met het korte verhaal dat (op dit moment?) niemand in ons taalgebied kan. Een voorbeeld: het verhaal ‘Some Rain Must Fall’, in het Nederlands vertaald als ‘Elk Huisje’.

Michel Faber zegt daar het volgende over:
‘Mijn verhalen beginnen altijd met een gevoel. Een gevoel dat ik op wil roepen in de lezer, een stemming of sfeer waarin ik graag zou willen dat je verkeert terwijl je het verhaal aan het lezen bent, en speciaal wanneer je het uit hebt. Zodra ik te pakken heb wat dat gevoel of die spirituele staat is, bedenk ik een plot, een scenario, karakters, thema’s, om het op te roepen. (…)
Met ‘Some Rain Must Fall’ wilde ik een gevoel van tederheid creëren, de erkenning hoezeer wij nodig hebben dat iemand tegen ons zegt ‘alles komt goed’, ook al weten we dat sommige dingen nooit gerepareerd kunnen worden. De schrilheid van de toon die ik wilde treffen was net zo duidelijk voor me als een toon op de piano. Toen moest het verhaal nog gevonden worden om die over te brengen.‘ (Interview in de Barcelona Review, voor het Engelse citaat zie onderaan deze post)

Die laatste zinnen troffen me, omdat ik zelf zo’ n bijna-muzikale ervaring heb gehad: van een bepaald verhaal wist ik precies de grondtoon (aangestreken op een cello), nog voor ik een plot had, een compositie, een hoofdpersoon.
Maar terzake: In Some Rain Must Fall vertelt Faber vier verhalen in 1 verhaal. De basis van de plot is een liefdesgeschiedenis die volkomen uit de hand loopt. De tweede laag in het verhaal zijn de ervaringen van een klas schoolkinderen, die het dramatische einde van de relatie hebben meegemaakt. De derde laag wordt geleverd door een vrouwelijke leerkracht die gespecialiseerd is in post traumatische stress, en werd ingevlogen om de kinderen bij te staan. De vierde laag is de relatie van deze tijdelijke leerkracht met haar vriend, een relatie die in permanente crisis lijkt te verkeren.

In het verhaal worden de verschillende lagen op elegante wijze, bijna onmerkbaar, door elkaar gespateld. De nieuwe lerares draagt het verhaal. Faber beschrijft met veel liefde voor detail hoe ze het vertrouwen van de kinderen wint. Deze laag in het verhaal is cruciaal, omdat je als lezer overtuigd raakt dat het zo gegaan is, dat we de werkelijkheid voor ogen krijgen. Om zoiets voor elkaar te krijgen moet je als schrijver weten waar je over praat.

Gaandeweg komen we er achter wat er precies is gebeurd, aan de hand van de ervaringen die de kinderen vertellen. Eerst de vage verhalen van de jongste kinderen, dan steeds meer details, steeds meer begrip, als we belanden bij de verhalen van de meest ontwikkelde kinderen. Een briljante manier om de stuwkracht in het verhaal te houden door mondjesmaat de werkelijke gang van zaken te onthullen.

De vierde laag geeft alles reliëf. Deze geweldige psychologe kan kinderen redden, maar haar eigen relatie is een warboel. Naarmate we haar beter leren kennen wordt duidelijk, dat het niet anders kan. Dat haar eigen leven een puinhoop moet zijn, juist omdat ze zo goed is in het opvangen van anderen. Of andersom. We stuiten hier op een mysterie. Beter gezegd: de schrijver stootte op een mysterie, en besloot het onaangeraakt te laten liggen, waardoor wij ons daarover het hoofd kunnen breken.

Faber biedt de gelaagdheid van een roman, in de beperkte tijdsspanne van een kort verhaal. Voor hem is het korte verhaal geen beperkt genre, geen tussendoortje in afwachting van het echte werk. Elk van zijn verhalen biedt een complexe leeservaring die je bijblijft.
Lees de verhalen van Michel Faber, en probeer eens een verhaal te bouwen met een zelfde diepte en gelaagdheid.

De Engelse versie van ‘Some Rain Must Fall’ staat op de site van The Barcelona Review. Daar vind je ook het minstens even krachtige ‘Fish’.
Voor de Nederlandse vertaling: zoek de bundel ‘Gods speelgoed’, uitgeverij Podium, 2004.

Stine Jensen zocht Michel Faber op in zijn huis in Schotland.

Onderstaand citaat is afkomstig uit het interview met Michel Faber in The Barcelona Review :
‘My stories always start with a feeling. A feeling that I want to evoke in the reader, a state of mind or spirit that I’d like you to be in while you’re reading it and especially when you’ve finished it. Once I’ve intuited what that feeling or that spiritual state is, I then think up a plot, scenario, characters, themes, etc, to evoke it. (…) With ‘Some Rain Must Fall’, I wanted to create a state of tenderness, a deep recognition of how much we all need someone to tell us everything will be all right even though we know that some things can never be fixed. The exact note of poignancy I wanted to strike was as clear to me as a key on a piano. Then the story had to be found to convey it.’