Sander Kooistra

In zijn nieuwe boek Invisible geeft Paul Auster tips aan een schrijver die in zijn verhaal is vastgelopen. Het lijkt niet meer dan een tussenstukje in het boek, een overgang tussen twee grote hoofdstukken. Auster houdt er van om juist in dat soort passages, die je achteloos leest, terwijl je de gebeurtenissen in het vorige hoofdstuk nog aan het overdenken bent, de werkelijk belangrijke inzichten weg te steken.

Een man die weet dat hij niet lang meer te leven heeft schrijft in grote haast een  verantwoording van zijn leven (a final reckoning), waarbij hij zich concentreert op een paar cruciale gebeurtenissen in het jaar 1967. Maar hij loopt vast in een deel van zijn verhaal, en vraagt een oude studievriend om raad.

Die oude makker schrijft met frisse tegenzin een antwoord.

Hij zegt (ik vertaal dit maar even uit het Engels): ‘Angst is een goede zaak (…), angst zet ons ertoe aan om risico’s te nemen en een stap verder te gaan dan we normaal zouden doen, en een schrijver die het gevoel heeft dat hij zich op veilig gebied bevindt zal waarschijnlijk niets van waarde produceren.’

Vastlopen, schrijft hij vervolgens, komt meestal voort uit een denkfout van de schrijver, die niet volledig begrijpt wat hij probeert te zeggen, of een verkeerde benadering heeft gekozen van zijn onderwerp. Hij geeft een voorbeeld, zijn eigen memoires.

‘Deel 1 was geschreven in de eerste persoon, en toen ik begon met het tweede deel (dat meer direct over mijzelf ging dan het voorgaande deel) bleef ik schrijven in de ik-vorm, raakte meer en meer ontevreden met het resultaat, en stopte er uiteindelijk mee.’

Na een paar maanden vindt hij de oplossing:

‘Ik realiseerde me dat ik de verkeerde benadering had gekozen. Door over mijzelf te schrijven in de eerste persoon, had ik mijzelf verstikt en onzichtbaar gemaakt, had ik het mezelf onmogelijk gemaakt om datgene te vinden waar ik naar op zoek was. Ik moest mijzelf losmaken van mijzelf, een stap terug doen en wat ruimte te maken tussen mijzelf en mijn onderwerp (namelijk mijzelf)…’  De oplossing: schrijf het verhaal in de derde persoon. ‘Ik werd Hij, en de afstand die deze kleine verschuiving creëerde maakte het me mogelijk om het boek te voltooien.’

Deze tip blijkt goud waard voor de schrijver die worstelt met zijn blokkade. Hij herschrijft het verhaal vanuit een ander perspectief. Dat verhaal vormt het tweede deel van Invisible. Het is geschreven vanuit een verrassend perspectief: ‘Jij en je zus zijn altijd maatjes geweest…

Let nog even op dat ene tussenzinnetje in de overgangsparagraaf die hierboven aan de orde kwam.  ‘I had smothered myself and made myself invisible…door over mijzelf te schrijven in de eerste persoon.’  Ik ben er nog over aan het nadenken, maar dit zinnetje zou wel eens de crux van het boek kunnen zijn.