Sander Kooistra

In zijn nieuwe boek Invisible geeft Paul Auster tips aan een schrijver die in zijn verhaal is vastgelopen. Het lijkt niet meer dan een tussenstukje in het boek, een overgang tussen twee grote hoofdstukken. Auster houdt er van om juist in dat soort passages, die je achteloos leest, terwijl je de gebeurtenissen in het vorige hoofdstuk nog aan het overdenken bent, de werkelijk belangrijke inzichten weg te steken.

Een man die weet dat hij niet lang meer te leven heeft schrijft in grote haast een  verantwoording van zijn leven (a final reckoning), waarbij hij zich concentreert op een paar cruciale gebeurtenissen in het jaar 1967. Maar hij loopt vast in een deel van zijn verhaal, en vraagt een oude studievriend om raad.

Die oude makker schrijft met frisse tegenzin een antwoord.

Continue reading

Ted van Lieshout is bekend geworden door zijn gedichten voor kinderen en door het aangrijpende verhaal Zeer Kleine Liefde, over zijn relatie als twaalfjarig jongetje met een pedofiele man.

In het NRC weekblad vertelt Van Lieshout over zijn jeugd.

“Ik deed altijd bijna alles in mijn eentje, ik was een ziekelijk jongetje. Op mijn kamertje zat ik uren te tekenen en te fantaseren en wat niet al. Ik voelde mij niet helemaal begrepen. Ik dacht dat ik de enige was met een innerlijk leven. Dat in die kleine onooglijke hoofdjes van mijn klasgenoten ook gedachten zaten, dat leek me onmogelijk.”

Eenzaam, onbegrepen, bezig met fantaseren. Een portret van de schrijver in wording dat ons inmiddels bekend voorkomt (zie mijn eerdere post Waarom wij schrijven). Toch lukte het Van Lieshout pas om door te breken als schrijver, toen hij in feite de hoop al had opgegeven.

Continue reading

Toen ik nog werkte als journalist ging ik mijn stukjes wel eens zitten schrijven in een café. Liefst een groot ruim café type American, waar veel passanten voorbij kwamen, met veel reuring. De kantine van het Stedelijk Museum met zijn internationale publiek, ook een favoriete plek. ‘Dit is het leven’, dacht ik dan, ‘ik zit er middenin’. De overvloed aan prikkels bracht me in de juiste stemming om te schrijven, een tikje opgefokt, met urgentie. En ik kon me inbeelden dat de mensen voor wie ik schreef om me heen liepen.

Stukjes schrijven voor mijn weblog doe ik nog wel eens in het café, al gaat het nu om een wat rustiger etablissement in een provinciestad. Je kan heel wat kwijt op een bierviltje van Café Meijers. Maar geen literatuur. Inspiratie opdoen in een café lukt aardig. Moet er van de haastig neergepende beelden en flarden een literaire tekst worden gemaakt, dan trek ik me terug in mijn werkkamertje.

Zonder isolement gaat het niet. Al barsten ze van het leven en vibreren ze van het straatrumoer, literaire verhalen worden geschreven in eenzaamheid. Waarom is dat toch?

Continue reading

Ik doe een poging om alles wat ik tot nu toe verzameld heb over de psychologie van het schrijven in kaart te brengen. De witte vlekken (dat zijn er meer dan ik had gedacht) probeer ik de komende maanden in te vullen. Het blijft mij een raadsel waarom ik zo weinig bijdragen van psychologen en andere vaklui kan vinden over de psychologie van de kunstenaar (en meer speciaal de schrijver). Heb je interessante gezichtspunten of literatuur in de aanbieding, aarzel niet om te mailen.

1. Het fundament.

Zelf schrijver worden, heet een boekje van Gerard Reve. De titel is natuurlijk ironisch bedoeld. Een typisch Reviaanse manier om te zeggen: Je kan alleen schrijver worden, wanneer je al schrijver bent. Er is een bepaalde state of mind voor nodig om schrijver te kunnen worden.

Orwell schetst zijn zelfportret in het essay Why I Write, en laat daarmee zien hoe die state of mind in elkaar steekt.
– Schrijvers voelen zich van hun jeugd af aan niet helemaal thuis in de maatschappij, staan er buiten, denken dat ze niet gezien en niet gewaardeerd worden.
– Schrijvers voelen zich eenzaam, maar ze hebben een wapen: ze kunnen erg goed met woorden overweg.
– Schrijvers ontdekken (vroeg of laat) hoe leuk het is om met woorden een eigen wereldje te scheppen.

Beschik je niet over die predispositie, des te beter, dat maakt het een stuk eenvoudiger om een gelukkig leven te leiden – maar schrijver worden is dan waarschijnlijk geen goed idee.

Continue reading

Ik draag een vasthoudende criticus met me mee. Het is een bozig kereltje, dat er een sport van maakt te verschijnen wanneer ik hem niet wil zien, en dan iets giftigs te roepen.
Ik heb hem altijd heel serieus genomen. Te serieus, ontdekte ik een paar maanden geleden.

Continue reading

De meeste schrijvers halen 500 woorden per dag, en vinden dat een mooi gemiddelde. Hoeveel woorden zouden we kunnen typen als we echt gas gaven? Toch zeker 6.000.

Waarom gaan we zo langzaam? Omdat de kraan meteen wordt dichtgedraaid zodra de woorden een beetje beginnen te stromen.De woorden moeten zich aan onze regels houden. Ze mogen stromen, maar wel in de juiste bedding, in het goede ritme, met de bijpassende emotie geladen.

Wie draait die kraan eigenlijk dicht? Dat doen wijzelf. Althans, dat doen personages die zich in ons blijken schuil te houden. Ik verander al schrijvend in een lezer, en de lezer wordt een criticus, en de criticus zegt: dat kan zo niet, dat moet helemaal anders.

Continue reading

Stel een eierwekkertje in op 10 minuten. Ga zitten, leg tien, twaalf vellen papier in een waaiervorm op tafel. Pak een pen die losjes schrijft. Zet de punt links bovenaan het eerste vel, denk na over niets, en begin te schrijven. Dondert niet wat. Spellingregels overboord. Grammatica niet bijgeleverd. Schrijf en schrijf, regel na regel, zonder te letten op fouten of herhalingen of stomme vergelijkingen en altijd dezelfde woordgrapjes. Stop niet, haal de pen niet van het papier, kras verder.

Ga door tot de eierwekker afloopt.

Na een minuut of tien kijk ik verbaasd naar vellen volgekalkt met dronkemanshandschrift. De schrijfhand verkrampt, het hoofd voelt licht, een spiertje in de nek protesteert zwakjes. Ik heb in een soort woedeaanval zitten schrijven. Wat er staat valt moeizaam te ontcijferen. Na een bladzij of twee is het wel duidelijk: leuke woorden, halve zinnen, onzinnige sprongen, taal die alle kanten op glibbert. Verder lezen kost grote moeite. Want dit is geen tekst waarmee ik iets communiceer. Ik heb ze zelf geschreven, en toch: dit zijn mijn woorden niet.

Continue reading

In mijn studententijd (‘opa, vertel nog eens van de Flintstones’) hadden we nog geen computers. Wij typten de stukjes voor ons studentenblaadje gewoon akoestisch op de typemachines in het ASVA-kantoor. Daar stond een bont assortiment gereed, van kleine handzame Remingtons tot grote dreunende Olympia’s.
Op een avond zaten we daar met vijf redacteuren op een rijtje te typen, toen de jongen links van mij opeens zijn armen in de lucht gooide, naar het plafond riep: Ik kan het niet. Ik kan het niet, en vervolgens zijn gezicht met zo’n klap in de toetsen begroef, dat alle hamertjes in een niet meer te ontwarren kluwen tegen de rol aan kwamen staan.

Later is het toch nog goed gekomen met deze schrijver. Want frustratie, hoe diep ook, is iets van het moment. Wacht een paar minuten, schop eens tegen de papiermand aan, ga een stomme boodschap doen in een treurige supermarkt, bel UPC om je abonnement op te zeggen en leg na vier minuten vruchteloos wachten de telefoon neer. Zet een kopje thee, ga weer aan de schrijftafel zitten. En kijk, zo groot is het probleem nou ook weer niet. Sterker nog, er is een simpele oplossing voor.

Continue reading

Hoe ging het schrijven vandaag?
Best goed, mompel je.

Probeer maar eens uit te leggen hoe het voelt.
De ene keer zit je zwetend te vechten voor elk woord. De andere keer stroomt het als een honingrivier. De ene prachtzin na de andere, je hoeft ze alleen maar op te vangen.

Schrijven is een avontuur dat je in je eentje beleeft. Het resultaat van al die avontuurlijke dagen komt een keer bij andere mensen op het bord te liggen, maar dat is pas veel later, als jij al lang  op een nieuwe expeditie vertrokken bent.

Continue reading

George Orwell wist als jongetje van een jaar of zes al dat hij schrijver zou worden, vertelt hij in het essay Why I Write (1946):  ‘ I had the lonely child’s habit of making up stories and holding conversations with imaginary persons, and I think from the very start my literary ambitions were mixed up with the feeling of being isolated and undervalued. I knew that I had a facility with words and a power of facing unpleasant facts, and I felt that this created a sort of private world in which I could get my own back for my failure in everyday life.’

Drie elementen uit dit snijdende zelfportret duiken steeds weer op in de biografie van schrijvers.  Ik heb ze nu zo vaak voorbij zien komen, steeds in iets andere bewoordingen, andere gradaties, ik denk dat er een systeem in zit.

Continue reading