Sander Kooistra

De negentiende eeuw was een optimistische tijd, met een groot geloof in vooruitgang. Wonderen Der Techniek! Film was zo’ n wonder, en bovendien heel geschikt om alle andere technologische mirakels bij een groot publiek bekend te maken.

De schrijver die het optimisme van de negentiende eeuw belichaamde was Jules Verne.
Enkele van zijn boeken zijn briljant in beeld gebracht door de Tsjechische regisseur Karel Zeman, met een mix van gewone film en animatie die perfect past bij de verhalen. Enig minpuntje: hij maakte deze films, die zo negentiende eeuws ogen, pas in de jaren vijftig van de twintigste eeuw.
Een van zijn mooiste prestaties is de film The deadly Invention (1958), vol met merkwaardige machines. In het Tsjechisch. Wanneer je de Engelse ondertiteling wilt zien moet je even klikken op de rode CC-knop (onder de film, op de YouTube balk).

http://www.youtube.com/watch?v=bcCZXggD0nM

Bij technologisch optimisme hoort sociaal optimisme. Deze film van autofabrikant Chevrolet uit 1937 toont de zegeningen van de lopende band: iedereen werk, iedereen een auto. Pure propaganda voor het kapitalisme.

Dat de lopende band ook minder zegenrijke kanten had werd in dezelfde tijd in beeld gebracht door Charlie Chaplin in de film Modern Times (1936). In deze scene demonstreert een uitvinder aan de eigenaar van de fabriek waar Charlie werkt een eetmachine: door efficiënt eten toe te dienen kan de lunchtijd van de arbeiders worden gehalveerd! Winst!

http://www.youtube.com/watch?v=pZlJ0vtUu4w

Tien jaar eerder leverde de Duitse cineast Fritz Lang inktzwarte kritiek op de kapitalistische uitbuiting.
Daarnet zagen we de Amerikaanse arbeiders monter op weg gaan naar de autofabriek. Kijk nu even naar de wisseling van de ploegen in Metropolis. Schril klinken de stoomfluiten in deze stomme film: Schicht!

Metropolis is een onvergetelijke film, een monument voor het Duitse expressionisme bovendien. Het verhaal is nauwelijks na te vertellen, het is links, futuristisch, sexueel geladen, humanistisch en religieus tegelijk. Niet zo lang geleden werd een aantal scenes die uit de film waren geknipt teruggevonden (in Buenos Aires). Dit is een trailer voor de gerestaureerde, oorspronkelijke versie.

In de meest indrukwekkende scene uit de film plant de krankzinnige geleerde Rotwang de geest van een dapper arbeidersmeisje over in een robot, terwijl haar Romeo (de zoon van de opperkapitalist) wanhopig naar haar op zoek is. Maria!

In Metropolis zaait de robot onheil. De krankzinnige professor gebruikt haar om de onderaardse stad van de arbeiders te vernietigen. De Duitse technopoppers van Kraftwerk plaatsen zichzelf in die sombere traditie met het nummer Die Roboter (1978). Hypnotiserend.

Een vriendelijke robot dient als hulpje in de huishouding in het Amerika van de jaren 40.
Leave it to roll-oh. Naïef.
http://www.youtube.com/watch?v=zY6ClkOUm40

Nou, zo heel naïef was dat filmpje uit 1940 nou ook weer niet, want 70 jaar later zijn we met die huishoudrobot nauwelijks opgeschoten. Zie deze plastic huisknecht, Japan 2008.

Loslopende robots in huis? Het lijkt een doodlopende weg. Terwijl er aan de mens nog veel te verbeteren valt, bijvoorbeeld door wat onderdelen te vervangen. Zo bouw je de man (en de vrouw) van 6 miljoen.

Onderdelen vervangen? Waarom zouden we niet een frame om de mens heen bouwen, dat hem helpt met bewegen en het tillen van zware lasten? Dit is een militaire toepassing, er wordt nu ook gewerkt aan dit soort zelfdenkende machines in de zorg, als hulp bij het tillen van patiënten. Technische naam: Exoskeleton

Straks hebben we allemaal zo’n metalen frame om ons heen. Dan ontstaat er een heel nieuw soort erotiek: de aantrekkingskracht van de prothese. Bijna ondraaglijk in beeld gebracht door de filmer David Cronenberg in Crash (1996). James and Gabrielle at the auto show.

We kunnen natuurlijk ook met onze zachte mensenlijven een metalen frame nabootsen. Zoals de merkwaardige dansgroep Pilobolus doet in deze Ford-commercial. Human car.

Even een wat minder serieuze machine. De meester van de onzinapparaten, Tingeluy in een lekker filmpje uit 1960. Let ook op het mannetje in Lederhosen.

http://www.youtube.com/watch?v=Cl_WVGDzxT4

In Nederland zijn interessante kunstenaars bezig met het ontwerpen van eigenzinnige en gelukkig volkomen nutteloze machines. Zoals deze jonge gast, geheten Zoro Feigl. Titel: Unfair project, in de Service Garage Amsterdam.

Nog mooier: de Strandbeesten van Theo Jansen. Uit plastic buizen en koppelingen gemonteerde machines, die gedreven door de wind op weg gaan naar de horizon, terwijl hun maker ze peinzend nastaart.

Het toetje van onze Youtubeavond, een film die meteen de publieksprijs won:
het nummer Mechanical Civilization van de Japanse groep World Order. De zanger en leider van deze band, Genki Sudo, is – geloof het of niet – een van de beste free-fighters die Japan heeft gekend. Sinds hij zich terugtrok uit de vechtsport (2006) maakt deze praktiserende boeddhist muziek en performances met een groep vrienden.Zijn lijfspreuk: We are all one (een boeddhistisch principe).

Niet te missen. From the people who brought you Fukushima.