Sander Kooistra

“Patricia Highsmith kijkt naar mensen zoals een spin naar vliegen”, schreef de VN Thrillergids over de vrouw die de psychologische thriller uitvond. Haar meest bekende boeken gaan over de getalenteerde bedrieger Tom Ripley, die de identiteit aanneemt van de man die hij vermoord heeft, en daar nog voor beloond wordt ook. Tussen de bedrijven door heeft ze ergens in de jaren zestig een boekje geschreven over het ‘plotten en schrijven’ van thrillers, dat in 1985 ook in het Nederlands uitkwam.

Het is een charmant boekje, dat de sfeer ademt van rustiger tijden toen boeken nog vel voor vel uit draagbare typemachientjes moesten worden geslagen. Toch staat er veel behartenswaardigs in, zoals altijd wanneer een schrijver zonder schaamte durft te vertellen over het eigen schrijfproces, de praktische en technische hobbels onderweg, de triomfen en de mislukkingen (een Nederlands voorbeeld van die aanpak is Het geheim van de schrijver van Renate Dorrestein).

Highsmith heeft als thrillerschrijfster een aangenaam onpretentieuze, nuchtere kijk op het schrijversvak. Ze heeft er een jaar of zes over gedaan om haar eerste boek gepubliceerd te krijgen, en kijkt zonder wrok terug op die periode. ‘De meeste schrijvers zouden, wanneer ze net als Robinson Crusoe op een onbewoond eiland woonden, en geen enkele kans hadden ooit nog een levend wezen te ontmoeten, toch gedichten, korte verhalen en romans blijven schrijven, over alles wat zich maar als materiaal voordeed. Schrijven is ook ordening brengen in de ervaring en in het leven, en die behoefte blijft, ook als er geen publiek meer is.’

Highsmith geeft schrijftips die ik nooit ergens anders ben tegengekomen. Bijvoorbeeld over de opbouw van de eerste bladzijde van een verhaal. Ze analyseert de eerste pagina’s van haar eigen boeken, die vaak blijken te beginnen met een zin ‘waarin iets beweegt, een zin met actie,’ gevolgd door een alinea van zes tot acht regels, en vervolgens een alinea die dubbel zo lang is. Een ‘klassieke’ eerste bladzij noemt ze dat.

Haar belangrijkste raadgevingen betreffen de opbouw van het verhaal, en dan vooral de ‘plot’. De plot is de vorm die de schrijver kiest om de centrale gedachte van het boek, het basisidee, zo goed mogelijk over het voetlicht te brengen. Bij thrillers betekent dat meestal: de clou zo lang mogelijk verborgen houden, en pas na allerlei amusante omzwervingen tevoorschijn laten springen. Hoe je dat doet is natuurlijk een kwestie van smaak. Highsmith hield er van om een boek tergend traag op gang te laten komen, in een taal die barst van de spanning. Zo word je als lezer voorbereid op een climax vol geweld en snelle wendingen.

Highsmith heeft een verrassing in petto voor iedereen die denkt dat thrillerschrijvers mechanisch hun van te voren bedachte schema invullen. Ze zegt: ik ga aan het schrijven als ik het gevoel heb dat het verhaal genoeg stuwkracht heeft. Maar de plot mag nog niet helemaal rond zijn. ‘Ik moet immers ook mezelf amuseren als ik schrijf, en ik houd wel van verrassingen. Als ik van te voren precies weet wat er gaat gebeuren heb ik lang niet zoveel plezier in het schrijven.’ Highsmith kiest voor een flexibele plot, waarin ‘de personages zich kunnen bewegen, besluiten kunnen nemen net als levende mensen, bij zichzelf te rade kunnen gaan, keuzes maken en daar weer op terugkomen om voor iets anders te kiezen, zoals het in het werkelijke leven ook gaat.’

Een mooi boekje, en niet alleen voor de schrijver van thrillers. In het Nederlands is het niet meer in druk, en ook tweedehands moeilijk te vinden. Probeer het via Boekwinkeltjes.nl, of bestel als je haast hebt de Amerikaanse versie, getiteld Plotting and Writing Suspense Fiction

Patricia Highsmith Hoe schrijf ik een spannend boek
Synopsis – De Arbeiderspers, 1985
138 pagina’s. ISBN 90 295 19164