Sander Kooistra

YouTube biedt heel veel materiaal over de opkomst van de fotografie en van de film. In het laatste decennium van de negentiende eeuw ligt het begin van een beeldcultuur die nu ons hele leven bepaalt. Wij zijn gewend geraakt aan een vloed van beelden, we kijken nergens meer van op. Voor de mensen die aan het eind van de negentiende eeuw de bioscopen van Lumiere en Edison bevolkten was het een revolutionaire ervaring. Hier gingen de ramen open, nieuwe vergezichten. Voor het eerst kon je zien hoe andere mensen leefden, op duizenden kilometers van jou vandaan.
Een paar van de verbazende korte films van de gebroeders Lumiere uit die tijd.

Nog zo’n prachtfilmpje uit de beginjaren van Lumiere: het sneeuwballengevecht, 1896

De pioniers van de cinema waren voortdurend op zoek naar nieuwe manieren om hun publiek te boeien.

Geluidsfilm! Het bekende experiment van Dickson (de hoofdingenieur van Edisons filmbedrijf). Dickson zelf speelt de viool. Pas tientallen jaren later zou het lukken om geluid en beeld te combineren.

Kleurenfilm. Nou ja, ingekleurde film. Een van de vele sluierdansen van Annabelle Whitford werd met de hand ingekleurd, wat een psychedelies effect geeft. Deze Edisonfilm veroorzaakte in de VS veel ophef vanwege het diepe décolleté van Annabelle. De eerste publieke discussie over de corrumperende invloed die het nieuwe medium kon hebben op de tere zieltjes van de kijkers.

Kleuren vastleggen was mogelijk, dat bleek al in 1902 uit een experiment van een paar handige knutselaars uit Brighton (UK). Maar deze beelden konden niet geprojecteerd worden, dus de bioscoopbedrijven hadden er niets aan.

Frustrerend, want diverse fotografen wisten al in het begin van de twintigste eeuw fraaie kleurenfoto’s te produceren. Het beste voorbeeld biedt de Russische chemicus Prokudin-Gorskii, (zie de foto boven deze post) die een eigen driekleuren systeem uitvond dat fabuleuze resultaten opleverde. Rusland in de jaren 1905-1915, vlak voor de communistische revolutie. Foto’s van landarbeiders, boerenmeisjes, matrozen. De korte verhalen van Tjechov komen tot leven. Volgens veel kenners de mooiste kleurenfoto’s ooit gemaakt.

Met film bleef het behelpen. Als het al lukte om driekleuren film te produceren, dan waren de systemen niet geschikt om bioscoopfilms mee te maken (bijvoorbeeld omdat niet van lens kon worden gewisseld). Dus werd in arren moede het oude handwerk weer opgepakt. Soms met prachtig resultaat. Een heerlijk ingekleurde film over het leven van Jezus, uit Frankrijk.

Wel lukte het gaandeweg om kleurenfilm te schieten met twee kleuren (rood en groen). Dit Kinemacolor systeem kwam direct voort uit de eerder genoemde experimenten in Brighton UK. Een fraaie film uit 1911, toeristen bezoeken Egypte.

Je ziet, ons brein heeft helemaal geen
driekleuren film nodig om te weten: dit is in kleur. We kijken niet met onze ogen, we kijken met onze hersens.

Het omgekeerde gaat ook op: geef ons kleur, en we vinden het binnen een paar seconden heel gewoon.
Halverwege de jaren dertig was (driekleuren) Technicolor zover ontwikkeld, dat het in bioscoopfilms kon worden toegepast. Vaak als een soort toetje, in de laatste minuten van de film. In The Cat and the Fiddle trekt de regie alles uit de kast om ons maar te laten voelen: dit is kleur, dit is in kleur!
Het werkt maar flauwtjes. Onze hersens hebben al heel snel geregistreerd dat we andere beelden ontvangen dan voorheen. So what?

We kijken niet met onze ogen, maar met ons brein. We zien niet wat er is, maar wat we willen zien.