Sander Kooistra

Ooit gehoord van Espresso Fiction? Het Nijmeegse literaire studentenblad Op Ruwe Planken organiseert een schrijfwedstrijd. De redactie vraagt om een verhaal van 60 woorden, “een puntig verhaal … dat op de lezer het effect heeft van een grote slok hete espresso”.

Past aardig in deze tijd van Twitter en Hyves en Blackberries, toch? Het lijkt wel of er elke week een nieuw type ultrakort verhaal wordt uitgevonden, en het kan geen toeval zijn dat die short shorts het goed doen op het beeldscherm van je laptop.

Wat dacht je van:

Postcard fiction
Microfiction
50 words
Nanofiction (minder dan 55 woorden, afgezien van de titel)
Drabble ( precies100 woorden, ex titel)
69’er ( precies 69 woorden, eventueel per drie te combineren tot 369’ers )
Twittertales (140 tekens!)
en niet te vergeten het 6 woorden verhaal, waarover later.

“Is het een soort zapliteratuur?”, vroeg Mirjam Noorduijn zich af in NRC Boeken, “Zapliteratuur voor in onze zapcultuur, die wordt geschreven door en voor de snel afgeleide infotainment-consument, die wegens gebrek aan concentratie uit veel wil kunnen kiezen, het gekozene snel wil consumeren om daarna verder te kunnen zappen op jacht naar nieuw vluchtig vermaak?”

Mooi niet. Het is precies andersom.

Continue reading

De revival van het Zeer Korte Verhaal in ons taalgebied is geheel te danken aan A.L.Snijders. Vanuit een dorpje ver weg in de Achterhoek (‘daar is Oostenrijk al lang begonnen,’ zou Komrij zeggen) verspreidt deze gepensioneerde leraar Nederlands zijn eigenzinnige stukjes via de mail onder een groeiende kring lezers. Er is veel plattelands aan de ZKV’ s van Snijders. De onderwerpen, de filosofische levenshouding die er uit spreekt, de rust waarmee ze geschreven zijn. Zijn uitgever is dan ook niet gevestigd aan enige grachtengordel, doch gewoon in Enschede. Daar weten ze nog hoe ze mooie boeken moeten maken, compleet met leeslintje.

Snijders leest regelmatig korte stukjes voor in VPRO-programma’s als De Avonden. In deze video is hij naar mijn bescheiden mening op zijn best. De geluidskwaliteit is niet helemaal op orde, maar het decor maakt veel goed. En het verhaal is van grote klasse.

Veel van de zeer korte verhalen die A.L.Snijders voorlas in radioprogramma’s van de VPRO kun je terugvinden op de site van VPRO Boeken. Voor de oudere afleveringen heb je Real Player nodig, helaas (want als je die downloadt word je doodgegooid met ongewenste reclame).

Ben ik te streng geweest voor Hemingway?

In een vorige post schreef ik over A Moveable Feast, een boek vol herinneringen aan Hemingways eerste jaren als schrijver in Parijs. Hemingway geeft tussen de bedrijven door schrijfadvies in dat boek, maar ik heb moeite met zijn aanbevelingen.

‘Schrijf de meest ware zin die je kent.’ Dat is theorie. Dat is geen praktijk. Dat zeg je als schrijver niet tegen jezelf.

Twijfels heb ik ook over het besluit ‘dat ik 1 verhaal ging schrijven over alles waar ik wat van af wist’. Dat zou je kunnen denken, als beginnend schrijver. Maar het is geen richtinggevend principe als je aan het werk bent. Ik houd het gevoel dat hij dit soort theoretische uitgangspunten achteraf bedacht heeft.

Een lezer vindt dat ik overdrijf, en merkt fijntjes op dat de Gouden Regel van Hemingway nog steeds in heel veel handboeken voor beginnende schrijvers te vinden is: All you have to do is write one true sentence. Write the truest sentence that you know.

Het lijkt een voor de hand liggend advies. Wind er geen doekjes om. Wees 100% eerlijk. Schrijf waar het op staat.

Continue reading

Ik was afgelopen weekend op de Manuscripta, het begin van het literaire seizoen, “de Uitmarkt van het boekenvak”. Leuker dan ik verwacht had. Om te beginnen door het publiek. Een groot contingent ouderen, de bezadigde treinlezers die het fundament van deze bedrijfstak vormen. Maar daartussen toch opmerkelijk veel jeugd. Nou ja, oudere jeugd. Eind twintig, begin dertig. En dan de schrijvers! Zeker vijftien schrijvers zien optreden die ik niet kende, waar ik nooit wat van gelezen heb, en dan blijkt dat ze al een reeksje boeken op hun naam hebben staan. Leesachterstand!

Die Manuscripta bestaat nog niet zo lang, begreep ik. Veel innovatiefs gebeurt er niet. De manifestatie sluit naadloos aan op de marketinginspanningen van de uitgevers, te naadloos misschien. De koplopers onder de openbare bibliotheken in ons land (Rotterdam, Amsterdam) zijn al lang omgetoverd in multimediale kennisfabrieken, waarin het woord nog altijd centraal staat, maar het boek niet meer. De Manuscripta is vergeleken daarmee zeer Old School.

Het is makkelijk kritiek leveren, als passant. Ik kan wel de hamvraag formuleren, maar ik weet het antwoord niet.

We zitten daar met duizenden leuke mensen bij elkaar, allemaal liefhebbers van literatuur, uitgevers, boekhandelaren, fervente lezers en actieve schrijvers. Maar ik ben op mijn rondje Westergasfabriek niemand tegengekomen die mij liet voelen wat een fantastische ervaring het is om een verhaal te lezen dat speciaal voor jou gemaakt lijkt. En ik heb geen schrijver horen vertellen hoe geweldig het is om een verhaal te schrijven waarvan je weet dat het mensen diep gaat raken. Datgene wat al die mensen beweegt om naar de Manuscripta af te reizen komt op de manifestatie niet aan de orde. Kunnen we dat niet tastbaar maken? Weten we niet hoe we dat over het voetlicht moeten brengen?

En ja, ik kreeg daar de ridderslag. Van twee giechelende meisjes achter een tafeltje in een bijgebouw. Ik ga vanaf nu door het leven als Auteur.

De boekentoren is gemaakt door de Canadese kunstenaar Tom Bendtsen Is dat niet wat voor de volgende Manuscripta?

Reageren? Mail me op sanderkooistra@gmail.com

Italo Calvino was ooit een van mijn favoriete schrijvers, maar gaandeweg ging het afstandelijke, het bedachte in zijn verhalen me tegenstaan.

Het mooiste werk van Calvino gaat over vorm: Als op een winternacht een reiziger. Een roman bestaande uit korte verhalen die elk een eigen wereld beschrijven, en toch een geheel vormen. Het skelet is zichtbaar, maar de afzonderlijke verhalen zijn zo krachtig, dat je de harteklop van het boek blijft voelen. De meeste boeken van Calvino missen dat evenwicht, al zijn ze steevast gebaseerd op briljant denkwerk (Onzichtbare steden!).

Calvino was gefascineerd door sprookjes en volksverhalen. Hij heeft een indrukwekkende Anthologie geproduceerd van Italiaanse volksverhalen, een soort literair kookboek dat laat zien hoe met een handvol basisingrediënten alle denkbare verhalen gemaakt kunnen worden.

De afstand tot de maan is Calvino op zijn best. Het verhaal is opgebouwd als een sprookje, wordt verteld als een volksverhaal, met een simpele symboliek die werkt. De video is een kunstwerk op zich, gemaakt door de Israëlische filmer Shulamit Serfaty. De voice over in het Hebreeuws lijkt het verhaal nog extra diepgang te geven.

Ik heb de veters van mijn dansschoenen al los. Er komt een meisje naast me zitten. Dans je nog?, vraagt ze. Ik kijk haar aan, en denk: bij Hans zou ze passen. Of bij Knappe Sander. Ben niet in vorm vanavond, zeg ik. Geeft niks, zegt ze, laat me even warmdansen.
En ik, vraag me niet waarom, ik trek mijn veters weer vast.

Zwijgend staan we op de dansvloer, kijken naar andere paren die grappen maken met elkaar. Eindelijk heeft de DJ het nummer gevonden dat hij zocht. Het begint met donkere bastonen die ik niet kan thuisbrengen. Aarzelend draai ik me naar haar toe. En dan barst het los. Neotango!

Verrast door de puls van de muziek werp ik een arm om het meisje heen, pak in de zwaai haar rechterhand beet, en vertrek met grote passen, zoals alle dansers om ons heen, voortgestuwd door het ritme. Het zaaltje lijkt een stuk kleiner opeens, ik voel me klemgezet door dansparen die van links en rechts onze ruimte komen opeisen, ik kijk om me heen en zie een glunderende Wim langs wervelen, eindelijk lekkere muziek, roept hij in het voorbijgaan, en knipoogt. Dan komt er weer ruimte op de vloer, voor het eerst keer ik me naar mijn dame, en merk dat ze me bestudeert. Al een tijdje bestudeerd heeft, terwijl ik niets in de gaten had, onnozel met de omgeving bezig was. Ik vergroot de afstand tussen ons, zet haar in een achterwaartse ocho, een sandwich, een heleboel figuren wil ik haar voor de neus draaien, en van de weeromstuit zet ik een blokkade in de draai terug. Hautain kijkt ze naar mijn voet, zo bruut op haar weg, en stapt er met kittige pasjes omheen.

Continue reading

Ik heb een goed geheugen voor taal, dacht ik. Als je mij een verhaal vertelt, dan onthoud ik dat. Vooral de mooie formuleringen, de cruciale zinnen.

In een vorige post vroeg ik me af:

Wie zei dat ook weer: a short story is a glimpse of reality, seen sideways? Een glimpje van het werkelijke leven, gezien in het voorbijgaan.

Bij toeval kwam ik het citaat weer tegen. Het staat in een van de zeldzame essays van Raymond Carver, getiteld On Writing.

Carver (1938-1988) is een van de beste schrijvers van korte verhalen ooit. Hij schreef er tientallen, de meeste zeer goed, een handvol zo krachtig dat ze gaten branden in je ziel.

Als je de kans krijgt, lees dan:

1. What we talk about when we talk about love.

2. So much water so close to home.

3. Are these actual miles?

En daarna alle andere, want misschien heb jij heel andere favorieten. Ik ken twee mensen die Cathedral zijn mooiste verhaal vinden.

Tot halverwege de jaren 90 verschenen er vertalingen van Carvers verhalen in het Nederlands, nu alleen nog tegen woekerprijzen bij antiquariaten te verkrijgen (ik zag een pocket uit 1985 aangeboden voor 30 euro). Lees ze dan liever in de oorspronkelijke taal.

Carver verklaart in On Writing waarom hij liever korte verhalen schrijft dan romans. Het is een kwestie van concentratie, zegt hij: ‘Ik kreeg problemen als ik lange verhalen probeerde te lezen, en ook als ik ze poogde te schrijven.’ Hij ontdekte, dat hij het geduld niet meer had om aan een roman te werken.

Het korte verhaal past beter bij zijn temperament: ‘Er in, en weer eruit. Niet blijven hangen. Doorgaan.’

De laatste alinea van On Writing begint zo:

“VS Pritchett’s definition of a short story is ‘something glimpsed from the corner of the eye, in passing.’ Notice the ‘glimpse’ part of this. First the glimpse. Then the glimpse given life, turned into something that illuminates the moment and may, if we’re lucky (…) have even further-ranging consequences and meaning. The short story writer’s task is to invest the glimpse with all that is in his power. “

Ahem. Ik zal voortaan iets meer mijn best doen om citaten te controleren voor ik ze op de blog gooi.

Het essay van Carver is in zijn geheel te vinden op de Engelse website The Short Story (als pdf-file, met de nieuwe – zwakke – titel Principles of a story ).

Heel soms stuit je op een verhaal dat precies goed is, waar alles aan klopt, de taal, de dialogen, het ritme, de details die het verhaal in zijn spoor houden. Wie zei dat ook weer: a short story is a glimpse of reality, seen sideways? Een glimpje van het werkelijk leven, gezien in het voorbijgaan.

Dit is een juweel, van de Amerikaanse schrijver John Cheever (1912-1982). Reunion (een verhaal uit het begin van de jaren zestig) wordt voorgelezen door Richard Ford,  zelf een goede verhalenschrijver. De beelden doen niet terzake. Just listen.

Een vriend vestigde mijn aandacht op een bundeltje verhalen van Ernest Hemingway, getiteld A Moveable Feast. Herinneringen aan de eerste moeizame jaren als beginnend schrijver in Parijs, toen Hemingway 25 was. In de bundel vinden we deze passage (zie onderaan deze post voor een vertaling):

“It was wonderful to walk down the long flights of stairs knowing that I’d had good luck working. I always worked until I had something done and I always stopped when I knew what was going to happen next. That way I could be sure of going on the next day. But sometimes when I was starting a new story and I could not get it going, I would sit in front of the fire and squeeze the peel of the little oranges into the edge of the flame and watch the sputter of blue that they made. I would stand and look out over the roofs of Paris and think, ‘Do not worry. You have always written before and you will write now. All you have to do is write one true sentence. Write the truest sentence that you know.’ So finally I would write one true sentence, and then go on from there. . . . If I started to write elaborately . . . I found that I could cut that scrollwork or ornament out and throw it away and start with the first true simple declarative sentence I had written. Up in that room I decided that I would write one story about each thing that I knew about. I was trying to do this all the time I was writing, and it was good and severe discipline.”

Is dat schrijfadvies, of niet?
Hemingway was een van mijn literaire helden toen ik jong was, maar de liefde is bekoeld. Ik kan zijn romans niet meer lezen (met uitzondering misschien van The Old Man and the Sea). Van de korte verhalen blijft meer over, vooral de verhalen waarin de poseur in Hemingway minder kans krijgt om zich te laten gelden.

Continue reading

Kurt Vonnegut (1922-2007) zal bekend blijven als schrijver van romans, en dan vooral Slaughterhouse Five (‘So it goes‘….). Hij schreef in zijn lange carrière een handvol korte verhalen, gepubliceerd in drie bundels. Ik houd niet van de science fiction-elementen waar Vonnegut zo dol op was. Maar hij wist mensen te raken. Dit is zijn advies aan iedereen die verhalen wil schrijven. Mooi kort, zoals het hoort.

Vertaling:

Laat mij je wat vertellen. Dit is hoe je een goed kort verhaal schrijft:

1. Gebruik de tijd van iemand die je niet kent zo, dat hij of zij geen moment het gevoel krijgt dat het verspilde tijd was.

2. Geef de lezer minstens 1 karakter waar hij of zij zich aan kan hechten.

3. Ieder karakter wil iets, al is het maar een glas water.

4. Iedere zin ontvouwt het karakter verder, of brengt de handeling vooruit.

5. Begin zo dicht mogelijk bij het eind van het verhaal

6. Wees een sadist. Hoe aardig en schuldeloos je voornaamste karakters ook zijn, laat hen vreselijke dingen overkomen, zodat de lezer kan zien hoe ze in elkaar zitten.

7. Schrijf met 1 lezer voor ogen. Als je een raam open zet (omdat je zo nodig de liefde moet bedrijven met de buitenwereld) loopt je verhaal een longontsteking op.

8. Geef je lezer zoveel mogelijk informatie zo snel mogelijk. Vergeet het idee van suspense. Lezers moeten zo precies begrijpen wat er aan de hand is, waar het gebeurt en waarom, dat ze, wanneer kakkerlakken de laatste pagina’s hebben weggevreten, het verhaal zelf kunnen afmaken.