Ik draag een vasthoudende criticus met me mee. Het is een bozig kereltje, dat er een sport van maakt te verschijnen wanneer ik hem niet wil zien, en dan iets giftigs te roepen.
Ik heb hem altijd heel serieus genomen. Te serieus, ontdekte ik een paar maanden geleden.
De meeste schrijvers halen 500 woorden per dag, en vinden dat een mooi gemiddelde. Hoeveel woorden zouden we kunnen typen als we echt gas gaven? Toch zeker 6.000.
Waarom gaan we zo langzaam? Omdat de kraan meteen wordt dichtgedraaid zodra de woorden een beetje beginnen te stromen.De woorden moeten zich aan onze regels houden. Ze mogen stromen, maar wel in de juiste bedding, in het goede ritme, met de bijpassende emotie geladen.
Wie draait die kraan eigenlijk dicht? Dat doen wijzelf. Althans, dat doen personages die zich in ons blijken schuil te houden. Ik verander al schrijvend in een lezer, en de lezer wordt een criticus, en de criticus zegt: dat kan zo niet, dat moet helemaal anders.
Niet te geloven hoe lang ik er over kan doen om iets te ontdekken dat recht voor mijn neus op ontdekking ligt te wachten.
De Boekenweek kwam er aan, dus er werden overal literaire evenementen georganiseerd. Ik ging naar het Lezersbal in het Arnhemse café Dudok.Voor het eerst in vele jaren dat ik zoiets bezocht.
De organisatie had een aardigheidje bedacht: iedere bezoeker moest zijn favoriete schrijver noemen, dat kwam op een badge te staan, en daarmee liep je rond op het bal. Het idee was dat er een soort literaire speeddating zou ontstaan. Ben jij ook zo’ n liefhebber van Kluun?
Welke naam zal ik noemen? Ik zit zo in elkaar: ik wil vijftig favorieten kiezen, of geeneen. Maar goed, je staat voor een balie, de mensen om je heen spelden vervuld van zelfbewustzijn een badge op, een stralende jonge dame (gekleed in de trouwjurk van haar oma) kijkt je verwachtingsvol aan, viltstift in de aanslag. Ik zeg: Raymond Carver. Wie? Na enige aarzeling geeft het meisje de viltstift maar aan mij, want zo’n esoterische keus, dat kan meneer beter zelf opschrijven.
Dus ik zit in de zaal, als enige getooid met de naam Raymond Carver. Voor mij geen speeddating vanavond. Waarom kies ik ook zo ‘n favoriet?
Lezers begrijpen elke tekst, hoe slecht die ook gespeld is.
Elke Intrnt-gbrukr weet t: kjk mr ens n d spmbx.
Rare woorden, ff wennen. Dan start er in het hoofd van de lezer een programmaatje, dat de ontbrekende letters aanvult.
Stel een eierwekkertje in op 10 minuten. Ga zitten, leg tien, twaalf vellen papier in een waaiervorm op tafel. Pak een pen die losjes schrijft. Zet de punt links bovenaan het eerste vel, denk na over niets, en begin te schrijven. Dondert niet wat. Spellingregels overboord. Grammatica niet bijgeleverd. Schrijf en schrijf, regel na regel, zonder te letten op fouten of herhalingen of stomme vergelijkingen en altijd dezelfde woordgrapjes. Stop niet, haal de pen niet van het papier, kras verder.
Ga door tot de eierwekker afloopt.
Na een minuut of tien kijk ik verbaasd naar vellen volgekalkt met dronkemanshandschrift. De schrijfhand verkrampt, het hoofd voelt licht, een spiertje in de nek protesteert zwakjes. Ik heb in een soort woedeaanval zitten schrijven. Wat er staat valt moeizaam te ontcijferen. Na een bladzij of twee is het wel duidelijk: leuke woorden, halve zinnen, onzinnige sprongen, taal die alle kanten op glibbert. Verder lezen kost grote moeite. Want dit is geen tekst waarmee ik iets communiceer. Ik heb ze zelf geschreven, en toch: dit zijn mijn woorden niet.
Een vriend kwam op bezoek bij James Joyce, en trof de grote schrijver in wanhoop over zijn schrijfbureau gebogen.
– James, wat is er?, vroeg de vriend. Iets met je werk?
Joyce gromde. Natuurlijk was het iets met zijn werk.
– Hoeveel woorden heb je vandaag geschreven?, drong de vriend aan.
– Zeven, zei Joyce.
– Zeven? Maar James, voor jouw doen is dat goed!
–Misschien wel, zei Joyce. Maar ik weet niet in welke volgorde ik ze moet zetten.
Aardige anecdote. Te mooi om waar te zijn. Vooral die punch line. Al schreef Joyce langzaam, en schijnt hij een keer gezegd te hebben dat drie goed gelukte regels een mooi resultaat was na een dag werken.
Hoeveel kunnen we schrijven per dag?
In mijn studententijd (‘opa, vertel nog eens van de Flintstones’) hadden we nog geen computers. Wij typten de stukjes voor ons studentenblaadje gewoon akoestisch op de typemachines in het ASVA-kantoor. Daar stond een bont assortiment gereed, van kleine handzame Remingtons tot grote dreunende Olympia’s.
Op een avond zaten we daar met vijf redacteuren op een rijtje te typen, toen de jongen links van mij opeens zijn armen in de lucht gooide, naar het plafond riep: Ik kan het niet. Ik kan het niet, en vervolgens zijn gezicht met zo’n klap in de toetsen begroef, dat alle hamertjes in een niet meer te ontwarren kluwen tegen de rol aan kwamen staan.
Later is het toch nog goed gekomen met deze schrijver. Want frustratie, hoe diep ook, is iets van het moment. Wacht een paar minuten, schop eens tegen de papiermand aan, ga een stomme boodschap doen in een treurige supermarkt, bel UPC om je abonnement op te zeggen en leg na vier minuten vruchteloos wachten de telefoon neer. Zet een kopje thee, ga weer aan de schrijftafel zitten. En kijk, zo groot is het probleem nou ook weer niet. Sterker nog, er is een simpele oplossing voor.
Hoe ging het schrijven vandaag?
Best goed, mompel je.
Probeer maar eens uit te leggen hoe het voelt.
De ene keer zit je zwetend te vechten voor elk woord. De andere keer stroomt het als een honingrivier. De ene prachtzin na de andere, je hoeft ze alleen maar op te vangen.
Schrijven is een avontuur dat je in je eentje beleeft. Het resultaat van al die avontuurlijke dagen komt een keer bij andere mensen op het bord te liggen, maar dat is pas veel later, als jij al lang op een nieuwe expeditie vertrokken bent.
George Orwell wist als jongetje van een jaar of zes al dat hij schrijver zou worden, vertelt hij in het essay Why I Write (1946): ‘ I had the lonely child’s habit of making up stories and holding conversations with imaginary persons, and I think from the very start my literary ambitions were mixed up with the feeling of being isolated and undervalued. I knew that I had a facility with words and a power of facing unpleasant facts, and I felt that this created a sort of private world in which I could get my own back for my failure in everyday life.’
Drie elementen uit dit snijdende zelfportret duiken steeds weer op in de biografie van schrijvers. Ik heb ze nu zo vaak voorbij zien komen, steeds in iets andere bewoordingen, andere gradaties, ik denk dat er een systeem in zit.
Schrijver worden? Jij kan het, geloof me……..waarom kijk je me nou zo wantrouwend aan?…..okee, ik geef toe, er zijn nog een paar eenvoudige voorwaarden waar je aan moet voldoen.
Aangeboren taalgevoel, bijvoorbeeld. Ingebouwde spellingchecker. Diepgaande kennis van de belangrijke boeken en schrijvers uit de wereldliteratuur. De brandende wens om gehoord te worden door mensen die je niet kent en nooit zal tegenkomen. Het verlangen om een wereld te scheppen, in je eentje, gebogen over het papier. Het doorzettingsvermogen van een Hobbit. Continue reading
Een verhaal van mijn hand is opgenomen in de bundel De Karavaan.
Zie mijn post Over de Verloren Zoon.